Η κατάσταση στην Μακεδονία μετά την δολοφονία του Σελευκου – Η πρώτη γαλατική εισβολή

Η δολοφονία του ικανότατου Σέλευκου από ανθρώπους του Πτολεμαίου Κεραυνού (281 π.Χ.) προκάλεσε, όπως αναφέραμε, χάος στη Μακεδονία. Ο Πτολεμαίος Κεραυνός, γιος του βασιλιά της Αιγύπτου Πτολεμαίου Α’ του Σωτήρος και της Ευρυδίκης (το προσωνύμιο Κεραυνός το οφείλει στο ότι διακρινόταν για την τόλμη του), αναγορεύθηκε βασιλιάς της Μακεδονίας. Σύντομα έγινε κύριος της Θράκης και μεγάλου μέρους της Θεσσαλίας. Ενώ φαινόταν ότι είχε εδραιωθεί στην εξουσία, ήρθε αντιμέτωπος με έναν απρόσμενο εχθρό: τους Γαλάτες.

Στην αποτυχημένη προσπάθειά τους να καταλάβουν τη Θράκη, οι Γαλάτες είχαν αρχηγό τον Καμβαύλη. Η εκστρατεία τους απέτυχε, όμως από τις λεηλασίες τους αποκόμισαν πολλά λάφυρα και παρακινούσαν τους άλλους συμπατριώτες τους να εκστρατεύσουν εναντίον της Ελλάδας. Οι Γαλάτες χωρίστηκαν σε τρία τμήματα. Ο Κερέθριος ήταν επικεφαλής του τμήματος που έκανε επιδρομή στη Θράκη και εναντίον των Τριβαλλών, ο Βρέννος και ο Ακιχώριος αρχηγοί του τμήματος που κινήθηκε κατά της Παιονίας, ενώ ο Βόλγιος (ή Βέλγιος, πιθανότατα το όνομά του δηλώνει την καταγωγή του) όσων επιτέθηκαν εναντίον των Ιλλυριών και των Μακεδόνων. Τον χειμώνα του 280/279 π.Χ. οι Γαλάτες υπό τον Βόλγιο πέρασαν στη Μακεδονία από την κοιλάδα του Αώου. Ο Πτολεμαίος Κεραυνός αιφνιδιάστηκε αλλά και υποτίμησε τους Γαλάτες. Δεν είχε φροντίσει να έρθει σε συμφωνία με τους γείτονές του Δαρδάνους, οι οποίοι υποτάχθηκαν στους Γαλάτες, ενώ λόγω του χειμώνα οι περισσότεροι στρατιώτες του βρίσκονταν στα σπίτια τους. Απροετοίμαστος και με λίγες δυνάμεις επιτέθηκε εναντίον των Γαλατών.

Οι Μακεδόνες ηττήθηκαν και ο Πτολεμαίος σκοτώθηκε. Οι Γαλάτες άρχισαν να λεηλατούν τη χώρα. Η ύπαιθρος ερημώθηκε και ο άμαχος πληθυσμός κατέφυγε στις πόλεις, όπου ήταν ασφαλής (καθώς οι βάρβαροι αγνοούσαν την πολιορκητική τέχνη). Τον θρόνο της Μακεδονίας διεκδικούσαν ο αδελφός του Πτολεμαίου Κεραυνού Μελέαγρος και ο ανιψιός του Κάσσανδρου Αντίπατρος. Επωφελούμενος από την απόλυτη αταξία, κάποιος Απολλόδωρος ηγήθηκε κοινωνικής εξέγερσης στην Κασσάνδρεια και κατέλαβε την εξουσία (στην περιοχή της Κασσάνδρειας). Βασιλιάς της Μακεδονίας έγινε αρχικά ο Μελέαγρος, ο οποίος καθαιρέθηκε από τον μακεδονικό στρατό μετά από δύο μήνες. Στον θρόνο ανέβηκε έπειτα ο Αντίπατρος, ο οποίος καθαιρέθηκε με τη σειρά του σε 45 ημέρες. Στην κρίσιμη αυτή στιγμή την ηγεσία του μακεδονικού στρατού ανέλαβε ο Σωσθένης, ο οποίος είχε διακριθεί ως στρατηγός του βασιλιά της Θράκης Λυσίμαχου.

Ο Σωσθένης κατόρθωσε να αποτρέψει μεγαλύτερες καταστροφές και ανάγκασε τον Βόλγιο με τους Γαλάτες να φύγουν προς τον βορρά. Ωστόσο, ο Σωσθένης, για άγνωστους λόγους, δεν δέχτηκε να γίνει βασιλιάς. Αυτή ήταν η πρώτη γαλατική επιδρομή. Παρά την απομάκρυνσή τους, προσωρινή όπως φάνηκε, από την Ελλάδα, οι Γαλάτες… δεν την ξεχνούσαν. Στα στρατιωτικά συμβούλια των ηγεμόνων τους κυρίως ο Βρέννος πρότεινε να εκστρατεύσουν ξανά εναντίον της Ελλάδας, θεωρώντας ότι είχε πολύ πλούτο στα δημόσια ταμεία και χρυσά και ασημένια νομίσματα και αφιερώματα στα ιερά, οι δε Έλληνες ήταν καταβεβλημένοι.

Η νέα γαλατική επιδρομή – Η δεύτερη μάχη των Θερμοπυλών – Οι φρικαλεότητες των Γαλατών

Τελικά Γαλάτες από την Παιονία με επικεφαλής τον Βρέννο εισέβαλαν στη Μακεδονία. Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο οποίος στα “φωκικά” αναφέρεται λεπτομερώς στην επιδρομή αυτή, ο στρατός των Γαλατών (Κέλτοι ονομάζονται συνήθως από τον Παυσανία), αποτελούνταν από 152.000 πεζούς και 20.400 ιππείς. Στην πραγματικότητα οι ιππείς ήταν τριπλάσιοι, καθώς κάθε ένας από αυτούς συνοδευόταν από δύο δούλους, επίσης με άλογα.

Ο Σωσθένης αυτή τη φορά το μόνο που κατάφερε ήταν με μια μορφή ανταρτοπόλεμου να προκαλέσει αρκετές απώλειες στους Γαλάτες, έτσι ώστε αυτοί να εγκαταλείψουν τη Μακεδονία και να κατευθυνθούν προς τη Θεσσαλία. Οι Θεσσαλοί γαιοκτήμονες ήλθαν σε συνεννόηση με τον Βρέννο και τον άφησαν να διασχίσει τη Θεσσαλία με τον όρο να μην λεηλατήσει τα κτήματά τους. Ο δρόμος για τους Δελφούς, που ήταν ο μεγάλος στόχος του Βρέννου, ήταν πλέον ανοικτός…

Όμως και αυτή τη φορά οι Έλληνες, αν και ταλανίζονταν από εμφύλιες συγκρούσεις, συνασπίστηκαν εναντίον του κοινού εχθρού. Υπήρχε βέβαια μια διαφορά από την εποχή των ελληνοπερσικών πολέμων. Τότε μάχονταν για την ελευθερία τους και ήξεραν ότι αν έδιναν “γη και ύδωρ”, θα εξασφάλιζαν τη σωτηρία τους. Τώρα γνωρίζοντας τις βιαιοπραγίες και τις καταστροφές που είχαν προκαλέσει οι Γαλάτες στη Βόρεια Ελλάδα, ήξεραν ότι έπρεπε να αγωνιστούν όλοι μαζί ενάντια στον κοινό εχθρό και ή να νικήσουν ή να χαθούν. Αυτοί και οι πόλεις τους. Την περίοδο αυτή ισχυρότεροι ανάμεσα σε όλους τους Έλληνες ήταν οι Αιτωλοί.

Οι Σπαρτιάτες και οι άλλοι Πελοποννήσιοι, νιώθοντας ασφαλείς (χάρη στις οχυρώσεις στον Ισθμό της Κορίνθου), δεν έστειλαν στρατό. Στις Θερμοπύλες, όπου αποφασίστηκε να αντιμετωπίσουν τους Γαλάτες, συγκεντρώθηκαν οι εξής δυνάμεις: 11.000-12.000 Αιτωλοί με επικεφαλής τον Πολύαρχο, τον Πολύφρονα και τον Λακράτη. 10.500 Βοιωτοί με επικεφαλής τους Κηφισόδοτο, Θεαρίδα, Διογένη και Λύσανδρο. 700 Λοκροί με επικεφαλής τον Μειδία. 400 Μεγαρείς με επικεφαλής του ιππικού τους τον Μεγαρέα, 3.500 Φωκείς με στρατηγούς τον Κριτόβουλο και τον Αντίοχο, 1.500 Αθηναίοι με αρχηγό τον Κάλλιπο.

Οι Αθηναίοι έστειλαν και τριήρεις. Τέλος ο Αντίγονος Γονατάς και ο Αντίοχος, που βρίσκονταν σε εμπόλεμη κατάσταση, για να μην κατηγορηθούν, έστειλαν από 500 μισθοφόρους ο καθένας. Αρχηγός των ανδρών του Αντίγονου ήταν ο Μακεδόνας Αριστόδημος, ενώ του Αντίοχου ήταν ο Τελέσαρχος, ένας από τους Σύρους του Ορόντη. Επικεφαλής των Ελλήνων ήταν ο Αθηναίος στρατηγός Κάλλιπος, λόγω του αρχαίου κύρους της πόλης του.

Όταν μαθεύτηκε ότι οι Γαλάτες είχαν φτάσει στη Μαγνησία και τη Φθιώτιδα, στάλθηκαν στον Σπερχειό 1.000 “ψιλοί” (ελαφρά οπλισμένοι) στρατιώτες και το ιππικό, οι οποίοι γκρέμισαν τις γέφυρες του ποταμού και στρατοπέδευσαν στις όχθες του. Ωστόσο, ο Βρέννος ήταν ικανότατος και ευφυής. Την επόμενη νύχτα έστειλε 10.000 Γαλάτες να περάσουν στην απέναντι όχθη του Σπερχειού από το σημείο που τα νερά του ποταμού ήταν ρηχά και ελώδη. Μάλιστα, επειδή κατά τον Παυσανία “οι Κέλτοι ξεπερνούν στο ύψος όλους τους άλλους ανθρώπους”, πολλοί Γαλάτες πέρασαν περπατώντας τον Σπερχειό!

Μόλις οι Έλληνες πληροφορήθηκαν ότι οι Γαλάτες πέρασαν τον Σπερχειό, επέστρεψαν στο στρατόπεδό τους. Παράλληλα, ο Βρέννος διέταξε τους κατοίκους των περιοχών γύρω από τον Μαλιακό να φτιάξουν νέες γέφυρες στον Σπερχειό. Από φόβο εκείνοι υπάκουσαν στις διαταγές του. Στη συνέχεια οι γαλατικές στρατιές κατευθύνθηκαν προς την πόλη Ηράκλεια την Τραχινία, που βρισκόταν κοντά στις Θερμοπύλες. Λεηλάτησε την γύρω περιοχή και σκότωσε όσους βρίσκονταν έξω από την πόλη, όμως δεν κυρίευσε την Ηράκλεια. Ο Βρέννος σκόπευε να περάσει από τις Θερμοπύλες, αφού πρώτα εξόντωνε τους υπερασπιστές της.

Η ιστορία επαναλαβάνεται 201 χρόνια μετά…

Ξεκίνησε λοιπόν ο Βρέννος με τους χιλιάδες άνδρες του (υπάρχουν βέβαια και κάποιες πηγές που αναφέρουν ότι είχε μόνο 30.000 πολεμιστές) την επίθεση εναντίον των Ελλήνων στις Θερμοπύλες. Το ιππικό, στα στενά της περιοχής, αποδείχθηκε άχρηστο. Οι Έλληνες πολέμησαν γενναία και συντεταγμένα. Οι Γαλάτες δεν είχαν μεγάλη πολεμική εμπειρία και ορμούσαν εναντίον των Ελλήνων με θυμό και οργή και χωρίς καμία λογική. Ακόμα κι όταν τους τρυπούσαν βέλη και ακόντια, τα έβγαζαν από τα σώματά τους και τα πετούσαν στους Έλληνες ή τα χρησιμοποιούσαν σαν όπλα.

Πολύ σημαντική ήταν και η βοήθεια που πρόσφεραν οι Αθηναίοι από τις τριήρεις. Τις έσυραν με μεγάλους κινδύνους στις λασπώδεις εκτάσεις δίπλα στη θάλασσα και από εκεί κυρίως με βέλη χτυπούσαν τους Γαλάτες που είχαν πάρει εντολή να οπισθοχωρήσουν προς το στρατόπεδό τους, μετά την ήττα τους στις Θερμοπύλες. 40 Έλληνες σκοτώθηκαν στη μάχη και ανυπολόγιστος αριθμός Γαλατών.

Είναι χαρακτηριστικό ότι, όπως γράφει ο Παυσανίας, “Τότε στις Θερμοπύλες οι Έλληνες μετά τη μάχη έθαβαν τους δικούς τους και σκύλευαν τους βαρβάρους, αλλά οι Γαλάτες δεν έστειλαν κήρυκα για να θάψουν τους νεκρούς τους και αδιαφόρησαν αν θα θάβονταν στη γη ή αν θα γίνονταν βορά θηρίων ή των πουλιών που κυνηγούν πτώματα”.

Όπως γράψαμε, οι Αθηναίοι διακρίθηκαν ιδιαίτερα στη μάχη. Ανάμεσά τους ξεχώρισε ο νεαρός Κυδίας που πολεμούσε για πρώτη φορά και τελικά σκοτώθηκε. Αργότερα οι συγγενείς του αφιέρωσαν στον Ελευθέριο Δία ασπίδα με το εξής επίγραμμα:

“Αποζητώντας ακόμη τα νιάτα του Κυδία, η ασπίδα του ένδοξου άνδρα, ωραίο αφιέρωμα στον Δία, μ’ εμένα άπλωσε πρώτος το αριστερό του μπράτσο, όταν κορυφωνόταν η άγρια μάχη κατά των Γαλατών”.

Η ασπίδα αυτή αρπάχτηκε από την Αθήνα, μαζί με άλλα πολύτιμα αφιερώματα και θησαυρούς από τους Ρωμαίους του Σύλλα, όταν κατείχαν την πόλη (86 π.Χ. – 83 π.Χ.).

Επανερχόμαστε στις πολεμικές επιχειρήσεις. Ο Βρέννος με το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του παρέμεινε στις Θερμοπύλες. Την έβδομη μέρα μετά τη μάχη ένας λόχος Γαλατών προσπάθησε να ανέβει στην Οίτη από τη μεριά της Ηράκλειας. Πίστευαν ότι από ένα μονοπάτι θα κατάφερναν να φτάσουν στους Δελφούς. Μια φρουρά που υπήρχε εκεί όμως με επικεφαλής τον Τελέσαρχο, νίκησε τους Γαλάτες. Ο γενναίος Τελέσαρχος έχασε τη ζωή του για την Ελλάδα, στην οποία κατά τον Παυσανία ήταν περισσότερο αφοσιωμένος από κάθε άλλον…

Τα πράγματα για τους Γαλάτες δεν πήγαιναν καθόλου καλά. Τότε ο Βρέννος σκέφτηκε να αναγκάσει τους Αιτωλούς σε υποχώρηση στην πατρίδα τους.

Διάλεξε 40.000 πεζούς και 800 ιππείς, οι οποίοι με αρχηγούς τους Ορεστόριο και Κόμβουτη, κατευθύνθηκαν μέσω της Θεσσαλίας προς την Αιτωλία. Στη διαδρομή τους συνάντησαν τη μικρή πόλη Κάλλιο. Εκεί διέπραξαν μερικές από τις πιο φρικιαστικές και ανατριχιαστικές πράξεις της ανθρώπινης ιστορίας. Οι περιγραφές του Παυσανία μας έκαναν να μην πιστεύουμε αυτά που διαβάζουμε και να συγκλονιστούμε. Ενημερώνουμε προκαταβολικά τους αναγνώστες για τις φρικτές περιγραφές που θα ακολουθήσουν. Οι Γαλάτες στο Κάλλιο έσφαξαν όλους τους άνδρες ανεξαρτήτως ηλικίας. Το ίδιο έκαναν ακόμα και με τα μωρά πάνω στο στήθος της μητέρας τους. Όσα βρέφη ήταν παχουλά, τα σκότωναν, έπιναν το αίμα τους και έτρωγαν τις σάρκες τους…

Οι γυναίκες αυτοκτονούσαν, ενώ όσες είχαν την ατυχία να πέσουν στα χέρια των Γαλατών, βιάζονταν κατ’ επανάληψη. Οι βάρβαροι, κατά τον Παυσανία, “… συνευρίσκονταν αδιακρίτως με ετοιμοθάνατες ακόμα και με πεθαμένες”.

Πρόκειται για εγκλήματα πρωτοφανή στην παγκόσμια ιστορία, άγνωστα στη συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων και τα οποία αποτελούν στίγμα για τους Κέλτες (ή Γαλάτες)…

Μόλις μαθεύτηκε το τι έγινε στο Κάλλιο, το οποίο μάλιστα τελικά πυρπολήθηκε, οι Αιτωλοί έφυγαν από τις Θερμοπύλες και γύρισαν εσπευσμένα στη χώρα τους. Στον στρατό κατατάσσονταν άνδρες κάθε ηλικίας, ακόμα και γυναίκες. Σε βοήθειά τους προσέτρεξαν οι Πατρινοί, γιατί έβλεπαν ότι ενδεχόμενη κατάληψη της Αιτωλίας θα δημιουργούσε πολλά προβλήματα και σ’ αυτούς. Τελικά οι Αιτωλοί και οι Πατρινοί κατόρθωσαν να διώξουν τους Γαλάτες προς την Οίτη προξενώντας μάλιστα τεράστιες απώλειες.

Από τους 40.000 περίπου Γαλάτες που εκστράτευσαν εναντίον της Αιτωλίας σκοτώθηκαν περισσότεροι από τους μισούς.

Στο μεταξύ, στις Θερμοπύλες όσοι Έλληνες είχαν απομείνει μετά την αποχώρηση των Αιτωλών, βίωσαν μια τραγική επανάληψη της ιστορίας. Οι Ηρακλειώτες και οι Αινιάνες θέλοντας να διώξουν τους Γαλάτες από τη χώρα τους υπέδειξαν στον Βρέννο την Ανοπαία ατραπό (γνωστή από την προδοσία του Εφιάλτη) για να μπορέσει να βγει στα νώτα των Ελλήνων. Ο Βρέννος αφήνοντας διοικητή του κύριου σώματος της στρατιάς τον Ακιχώριο, με 40.000 άνδρες κατευθύνθηκε προς την Ανοπαία. Το μονοπάτι φύλαγαν (όπως και το 480 π.Χ.) οι Φωκείς…
Τη μέρα που έφτασαν εκεί οι Γαλάτες, επικρατούσε πυκνή ομίχλη και οι Φωκείς δεν τους αντιλήφθηκαν παρά μόνο όταν έφτασαν πολύ κοντά.

Παρά τη σθεναρή αντίσταση των Φωκέων, η μάχη ήταν άνιση. Πρόλαβαν όμως να φύγουν και να ενημερώσουν τους άλλους Έλληνες στις Θερμοπύλες για το τι συμβαίνει. Με τη βοήθεια που πρόσφεραν και οι Αθηναίοι με τις τριήρεις τους, οι υπερασπιστές των Θερμοπυλών επέστρεψαν στις πατρίδες τους.